Het centrale uitgangspunt van het gemeentelijk beleid voor risico's is dat de gemeente voldoende buffers heeft om risico's als die zich voordoen op te vangen. Het doel is daarbij om niet iedere tegenvaller direct van invloed te laten zijn op het lopende beleid, waardoor de reguliere dienstverlening niet in het gedrang komt:
De benodigde weerstandscapaciteit is bepaald door de omvang en impact van de risico’s te bepalen. Het gemeentelijk risicoprofiel voor het jaarverslag 2018 is opnieuw geïnventariseerd.
Onder beschikbare weerstandscapaciteit wordt verstaan de middelen en mogelijkheden waarover de gemeente beschikt om risico’s te kunnen dekken. De hoogte van de beschikbare weerstandscapaciteit wordt bepaald door de reserves van de gemeente, de algemene reserve en de bestemmingsreserves grondexploitatie.
De spelregels hiervoor liggen vast in het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV), de beleidsnota 'Weerstandsvermogen en risicomanagement 2006' en de gemeentelijke verordening Financieel beleid en beheer gemeente Arnhem 2017 (artikel 11). In deze verordening is in aansluiting op het coalitieakkoord 2018-2022 het volgende vastgelegd: 'Voor een robuuste financiële positie mag de weerstandsfactor niet lager zijn dan 1. Indien de weerstandsfactor lager is dan 1 is aanzuivering van de algemene reserve vereist. Indien de factor hoger is dan 1,4 dan kunnen reserves worden aangewend voor (nieuw) beleid.'
Om de robuustheid van de financiële positie goed te beoordelen is het van belang om niet alleen naar het weerstandsvermogen te kijken, maar ook naar ratio's als de solvabiliteit en de netto schuldquote.
Uitkomsten onderzoek spelregels weerstandsvermogen
De beleidsnota dateert uit 2006. Om die reden is dan ook een onderzoek naar de werking van de spelregels weerstandsvermogen. Dit om op basis daarvan besluiten te nemen over een nieuwe geactualiseerde beleidsnota van de bepaling van het gemeentelijk weerstandsvermogen.
In het Jaarverslag 2017 en de MJPB 2019-2022 zijn de uitkomsten van dit onderzoek vermeld.
Uit het onderzoek is onder andere naar voren gekomen dat de het weerstandsvermogen tijdens de economische crisis niet toereikend was. Tekorten in het grondbedrijf, kortingen op specifieke uitkeringen en het gemeentefonds waren veel groter dan bij de berekening van de risico's was voorzien. Uit het onderzoek komen de volgende adviezen:
- Signaleer met name externe risico's eerder. Bijvoorbeeld de negatieve gevolgen van Rijksbeleid;
- Houdt meer rekening met tegenvallers in een crisissituatie en houdt hiermee rekening bij de bepaling van het gemeentelijk weerstandsvermogen;
- Reken dit door in de vorm van scenario's waardoor een meer tastbaar en transparant beeld voor de gemeenteraad ontstaat. Die benadering wordt ook al gekozen voor het Grondbedrijf waarin in de Financiële Jaarrapportage steeds scenario's zichtbaar worden gemaakt.
Een belangrijke overweging die uit het onderzoek naar voren gekomen is, is dat wanneer tegenvallers/risico's zich daadwerkelijk voordoen bij budgetten met een structureel karakter het niet mogelijk is om deze binnen 1 jaar in de begroting op te vangen. Tijd voor het ontwikkelen van bezuinigingsvoorstellen, tijd voor besluitvorming, frictiekosten zijn hiervan de oorzaak. Voor een meer robuuste berekening van de omvang van het gemeentelijk risicoprofiel zou het dan ook noodzakelijk zijn de risico's bij structurele budgetten twee jaar mee te tellen. Deze gedragslijn hanteren ook veel andere gemeenten.
Een advies uit het onderzoek was ook om paragrafen weerstandsvermogen en stresstest samen te voegen. Zo is het mogelijk de verschillende kengetallen voor de financiële positie beter in onderlinge samenhang te beoordelen. Evenals in de MJPB 2019-2022 zijn de beide paragrafen ook in dit jaarverslag samengevoegd.
Aansluitend op het onderzoek is aangekondigd de Beleidsnota Weerstandsvermogen en risicomanagement te actualiseren. Het onderzoek hiervoor is afgerond. Aansluitend op een themabijeenkomst van het College van B&W over risicomanagement is het voornemen om hierover ook met de auditcommissie te spreken en aansluitend de nieuwe beleidsnota te agenderen in de gemeenteraad.
Grondexploitatie
De risico’s van de grondexploitatieprojecten worden, binnen bandbreedtes op basis van parameters, gekwantificeerd in een eigen berekening voor het risicoprofiel voor de grondexploitaties, tot één totaal benodigde weerstandscapaciteit voor de grondexploitatie.
Voor een uitgebreidere omschrijving en verklaring van de risico’s, de financiële positie, de ontwikkeling van de benodigde weerstandscapaciteit van het grondbedrijf wordt verwezen naar de paragraaf Grondbeleid en de Financiële Jaarrapportage Projecten 2018.
Uit het onderzoek naar de spelregels voor de berekening van het weerstandsvermogen is gebleken dat tijdens de economische crisis de berekende buffers voor het grondbedrijf niet toereikend was. De verliezen die in het grondbedrijf genomen moesten worden door de stagnatie van de vastgoedmarkt waren groter dan het berekende risicoprofiel en daaraan gekoppeld weerstandsvermogen. Zo werd onder andere de looptijd van grondexploitaties langer dan eerder ingeschat.
De parameters voor de berekening van het weerstandsvermogen zijn parameters die ook op dit moment horen bij de actuele economische situatie. Als de vastgoedmarkt stagneert kunnen bij beperkte buffers ook hier weer tekorten ontstaan. Zeker nu verplicht tussentijdse winsten genomen moeten worden waardoor de mogelijkheden om binnen de grondexploitaties economische tegenvallers op te lossen beperkter aanwezig zijn. Ook wijzigt het risicoprofiel van het grondbedrijf door de behoefte aan meer sociale woningbouw en de noodzaak complexere binnenstedelijke locaties te gaan ontwikkelen waaraan zonder buffers niet kan worden bijgedragen. In de Financiële Jaarrapportage Projecten zijn scenario's opgenomen die zichtbaar maken wat de gevolgen voor het risicoprofiel van het grondbedrijf zouden zijn bij een eventuele nieuwe stagnatie van de vastgoedmarkt.